Klimaatadaptatie en waterveiligheid

Als we de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd niet verminderen, stijgt in 2100 volgens de meest recente onderzoeken, de globale temperatuur mogelijk met meer dan 2,0°C (sinds het pre-industriële tijdperk). We lijken wereldwijd nu al de eerste gevolgen van klimaatverandering te ondervinden. In Rotterdam zien we dit in de zomerperiode door lage waterstanden en langdurige droogte.

Klimaatverandering brengt verschillende risico’s met zich mee, te groeperen in fysieke risico’s en transitierisico’s. In onze rollen als havenautoriteit en havenbeheerder nemen wij beide typen risico’s mee in onze activiteiten. Transitierisico’s worden besproken in het hoofdstuk Trends en toekomst. Fysieke risico’s van klimaatverandering hebben gevolgen voor onze haveninfrastructuur en assets, maar ook voor die van onze klanten. Deze nemen we mee in de bedrijfsvoering om de kwaliteit van haveninfrastructuur en bereikbaarheid te waarborgen. Ook kunnen fysieke risico’s de leefomgeving van (beschermde) dier- en plantsoorten in de haven bedreigen. Daarnaast kunnen fysieke risico’s de ladingstromen en de bereikbaarheid van de haven beïnvloeden.

Een multidisciplinair team van het Havenbedrijf Rotterdam komt jaarlijks bijeen om potentiële korte-, middellange- en langetermijn gevolgen van klimaatverandering te beoordelen, de mogelijke effecten in kaart te brengen en te prioriteren. Hierbij kijken we naar de impact op transportstromen en het vestigingsklimaat van het havengebied en naar de impact op de uitvoering van onze kerntaken. De verschillende onderwerpen koppelen we aan 'ambassadeurs' en indien relevant zetten we vervolgacties uit. De bevindingen van deze groep communiceren we jaarlijks. Als het nodig is, houden we de Algemene directie op de hoogte van ontwikkelingen rondom een bepaald klimaatgerelateerd risico.

Prioritering van deze gevolgen gaat op basis van de impact op het vestigingsklimaat van de Rotterdamse haven of op de activiteiten van het Havenbedrijf Rotterdam en is afhankelijk van de termijn en de kans op optreden. De volgende korte-, middellange- en langetermijn klimaatonderwerpen zijn geprioriteerd voor het Havenbedrijf Rotterdam en krijgen aandacht:

1. Zeespiegelstijging: toename overstromingskans bedrijven en openbare infrastructuur;

2. Zoutindringing: beschikbaarheid zoetwatervoorziening industrie;

3. Extreme regenval: veilige beschikbaarheid infrastructuur;

4. Lagere rivierstanden: bereikbaarheid achterland voor binnenvaartschepen;

5. Extreme wind: veiligheid afmeren schepen;

6. Extreem weer in relatie tot beperkt wordende manoeuvreerruimte op de Noordzee.

Waterveiligheid

Het meest urgente klimaatrisico voor het Havenbedrijf Rotterdam is zeespiegelstijging. De meest recente klimaatscenario’s (‘KNMI Klimaatsignaal ‘21’) houden rekening met een zeespiegelstijging van 30 tot 120 centimeter in 2100. De zeespiegelstijging kan op de lange termijn in toenemende mate effect hebben op de waterveiligheid in de haven.

Uniek aan de Rotterdamse haven is dat het buitendijks ligt en meerdere open verbindingen heeft met de zee. Haventerreinen, zoals Maasvlakte 2, zijn relatief hoog boven zeeniveau aangelegd en worden deels beschermd door stormvloedkeringen. Alleen bij uiterst extreme weersomstandigheden zal een aantal bedrijven te maken krijgen met wateroverlast. Toch werken we aan het voorkomen van incidenten op land en water. Vanuit het ‘Programma Waterveiligheid’ is het Havenbedrijf Rotterdam direct betrokken bij het ‘Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden’ en het ‘Kennisprogramma Zeespiegelstijging’.

Het Havenbedrijf Rotterdam is als ontwikkelaar en beheerder van de haven verantwoordelijk voor voldoende waterveiligheid in het openbare gebied en de bereikbaarheid van de haven in hoogwatersituaties. Door de buitendijkse ligging van de Rotterdamse haven dragen bedrijven en asset-eigenaren zelf de risico's van mogelijke waterschade. Ze zijn ook zelf verantwoordelijk voor het treffen van maatregelen om deze schade te beperken. Daarvoor is het belangrijk dat bedrijven in de haven voldoende informatie krijgen. In 2022 hebben we bedrijven bewust gemaakt van deze risico's en hun eigen verantwoordelijkheid hierin en in gezamenlijkheid een palet van adaptatiestrategieën ontwikkeld.

Met de gemeente Rotterdam zijn wij overeengekomen dat we in de tijd diverse maatregelen nemen om de haven en havenprocessen weerbaar te houden tegen hoogwater. Onze projecten, onderhoud van assets en contracten (verleningen) zijn hiervoor geschikte momenten. Het ‘Kernteam Waterveiligheid’ volgt de ontwikkelingen en formuleert en implementeert het beleid.

Voor alle havengebieden stelden we adaptatiestrategieën op. Het is bekend wanneer een risico kan optreden en wat de voorkeursmaatregelen zijn. Dit vertaalden we naar een uitvoeringsprogramma voor onze klanten en onszelf. De ontwikkelde strategieën zijn intern beschikbaar voor onze medewerkers en worden gepresenteerd in ons online kaartensysteem ‘PortMaps’. Hier is ook inzichtelijk in welke mate zeespiegelstijging effect heeft op een gebied, wanneer dit optreedt en welke maategel het meest effectief is. Voor externen maakten we in 2022 een informatieproduct en zijn op de website van het Havenbedrijf Rotterdam alle adaptatiestrategieën voor de specifieke gebieden te vinden, inclusief de overstromingskansen. De site bevat ook een overzicht van ongeveer 50 maatregelen die bedrijven en asset-eigenaren kunnen nemen om de waterveiligheidssituatie te verbeteren. Wij hanteren drie maatregelen die ervoor zorgen dat we meegroeien met klimaatverandering: preventieve maatregelen, ruimtelijke adaptatie en crisisbeheersing.

Waterveiligheid borgen we in projectadviezen, in projectmanagement en binnen onderhoudsprogramma’s. Bij alle projecten doen wij een toets op waterveiligheid. Als blijkt dat waterveiligheid een raakvlak heeft met het project, onderzoekt het projectteam hoe groot het effect is, wanneer dit optreedt en welke maatregelen het meest effectief zijn. Als het nodig is, adviseert het ‘Adviesteam Waterveiligheid’ over concrete toepassing van maatregelen bij projecten. Daarnaast borgen we waterveiligheid in uitgifte van nieuwe klantcontracten en bij verhuurcontracten van commercieel vastgoed.

Andere acties op fysieke klimaatrisico's

Voor de andere geprioriteerde klimaatrisico’s ondernemen we verschillende acties. Te denken valt aan het opzetten van programma’s naar voorbeeld van het 'Programma Waterveiligheid', het doen van extra onderzoeken of het zoeken naar samenwerkingen.

We monitoren de klimaatscenario’s (uitgevoerd door het KNMI) met de zichtjaren 2050 en 2100. De strategieën kunnen adaptief en flexibel meegroeien met nieuwe inzichten in de gevolgen van klimaatverandering, zoals versnelde zeespiegelstijging. Wanneer klimaatscenario’s wijzen op snellere overstromingsrisico’s, nemen we dit mee bij het treffen van maatregelen.

Het Havenbedrijf Rotterdam monitort klimaatgerelateerde risico’s rondom de kwaliteit van de haveninfrastructuur en eventuele risicovergroting van land- of waterincidenten, onder andere als onderdeel van de KPI ‘Kwaliteit Haveninfrastructuur’.