3.5.2 Stilvallen haven

In een onzekere tijd waar klimaatverandering, cyberaanvallen en geopolitieke spanningen nadrukkelijk aanwezig zijn, willen we als Havenbedrijf Rotterdam dat de Rotterdamse haven een weerbare en veerkrachtige haven is en blijft. De onzekere economische en geopolitieke context beïnvloedt markt- en logistieke activiteiten. We streven naar het vergroten van de weerbaarheid en veerkracht om zo snel te kunnen reageren op economische schommelingen, fysieke en digitale disrupties van supply chains en onverwachte klimaatgebeurtenissen. In dit hoofdstuk beschrijven we de thema’s cybersecurity, geopolitieke spanningen en klimaatadaptatie. Het beschreven beleid en de activiteiten vloeien voort uit onze ondernemingsstrategie en vinden hun besluitvorming in onze governancestructuur.

Effecten, risico’s en kansen

Met behulp van de dubbele materialiteitsanalyse brachten we de effecten, risico’s en kansen in beeld. Fysieke effecten van klimaatverandering spelen een rol voor de infrastructuur van Havenbedrijf Rotterdam en hebben gevolgen voor het functioneren van de haven. 

Beleid

In onze ondernemingsstrategie is digitalisering een speerpunt. Door het beschikbaar maken van kwalitatief goede infrastructuur, informatie en data zijn we in staat de afhandeling van lading in de logistieke keten zo efficiënt en optimaal mogelijk in te richten. Door de dreigingen vanwege de geopolitieke spanningen en de digitale disrupties staat in de nieuwe ondernemingsstrategie als speerpunt ‘weerbaarheid, leveringszekerheid & strategische autonomie’. Hierin komen elementen als cybersecurity, onverwachte klimaatgebeurtenissen en geopolitieke spanningen terug.

Klimaatadaptatie

Door onze adaptatiestrategie (het in de tijd en in samenhang nemen van waterveiligheidsmaatregelen) houden we onze haven waterveilig. Wij maken bij alle nieuwe investeringsprojecten en onderhoudsprogramma’s de afweging om extra te investeren in waterveiligheidsmaatregelen. Ook bij het afsluiten van nieuwe contracten en contractverlengingen nemen we waterveiligheid mee.

We beoordelen middellange- en langetermijngevolgen van klimaatverandering, brengen de mogelijke effecten in kaart en stellen prioriteiten. In totaal identificeerden we 26 klimaatonderwerpen die effect kunnen hebben op de haven. Een zestal onderwerpen hebben een groter risico. Deze items koppelden we aan 'ambassadeurs' van verschillende afdelingen. Waar we risico’s zien, verdiepen we onze kennis en nemen we maatregelen om de risico’s te minimaliseren. Wij hanteren drie soorten maatregelen die ervoor zorgen dat we voorbereid zijn op de gevolgen van klimaatverandering: preventieve maatregelen, ruimtelijke adaptatie en crisisbeheersing.

Prioritering van deze gevolgen gaat op basis van de impact op transportstromen, het uitvoeren van onze kerntaken, of het investeringsklimaat en is afhankelijk van de termijn en de kans op optreden. De volgende middellange- en langetermijn klimaatonderwerpen hebben prioriteit en pakken we programmatisch aan:

1. Zeespiegelstijging: toename overstromingskans bedrijven en openbare infrastructuur;

2. Zoutindringing: beschikbaarheid zoetwatervoorziening voor de industrie;

3. Extreme regenval: veilige beschikbaarheid van infrastructuur;

4. Lagere rivierstanden binnenvaartcorridors: bereikbaarheid achterland voor binnenvaartschepen;

5. Extreme wind: veiligheid afmeren van schepen;

6. Extreem weer in relatie tot beperkt wordende manoeuvreerruimte op de Noordzee.

Cybersecurity

Het Havenbedrijf Rotterdam heeft een wettelijke verplichting ten aanzien van cybersecurity. De overheid classificeert het afwikkelen van scheepvaartverkeer als vitaal. We voldoen aantoonbaar aan de Wet bescherming netwerk en infrastructuur (Wbni). Daarnaast houden we ons aan de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). 

Geopolitieke spanningen

De Rotterdamse haven staat als wereldwijde logistieke speler voor grote uitdagingen door de huidige geopolitieke spanningen die de wereldhandel en onze havenactiviteiten beïnvloeden. Daarom werken we aan het versterken van de positie van het haven- en industriecomplex. We vergroten onze flexibiliteit, veerkracht en weerbaarheid door te investeren in innovatieve technologieën en duurzame oplossingen. Zo blijven we een aantrekkelijke en betrouwbare partner voor (inter)nationale klanten. 

Commandant der Strijdkrachten, generaal Onno Eichelsheim:
‘De Rotterdamse haven is de logistieke draaischrijf voor onze NAVO-bondgenoten'

"Het is jullie niet ontgaan. Na decennia van relatieve veiligheid en stabiliteit, waait er nu een hele andere wind over het wereldtoneel. Wereldmachten dagen elkaar uit en tornen daarmee aan de wereld zoals wij deze kennen. Vrede en veiligheid lijken daardoor niet meer vanzelfsprekend te zijn. We leven momenteel in een grijze zone: er is in Nederland geen oorlog, maar er is ook geen vrede. Het is een zone van hybride oorlogvoering waarin digitale aanvallen, pogingen tot spionage en sabotage regelmatig voorkomen. Deze acties richten zich op kritieke en cruciale infrastructuur: zoals bijvoorbeeld een haven. Zo een als de Rotterdamse haven."

"Jullie dus. Als haven zijn jullie voor onze krijgsmacht van enorm belang en als logistieke draaischrijf voor onze NAVO-bondgenoten onmisbaar. Vanwege jullie ligging aan de Noordzee, de beschikbaarheid van grote overslagterminals en de uitstekende achterlandverbinding neemt de Rotterdamse haven een centrale plaats in het Nationaal Plan Militaire Mobiliteit in. Militairen en materieel van buiten Nederland verplaatsen zich bij een conflict onder meer via jullie haven richting het Oosten. Om te allen tijde gereed te zijn voor NAVO-inzet is een solide bescherming van het Havenbedrijf essentieel. Dat geldt voor zowel de fysieke als de digitale infrastructuur. Ik spreek de hoop uit dat de aandacht voor dit onderwerp blijvend is en bijdraagt aan bewustzijn. Om op deze manier de Rotterdamse haven een nog veiligere en meer weerbare haven te maken. Zodat we samen kunnen beschermen wat ons dierbaar is."

Activiteiten

Klimaatadaptatie

Zeespiegelstijging

De Rotterdamse haven ligt grotendeels buitendijks, waardoor dijken en keringen de haven niet volledig beschermen. Dit maakt de haven kwetsbaar voor zeespiegelstijging. Klimaatscenario’s voorspellen een stijging van 26 tot 124 centimeter in 2100, wat de waterveiligheid beïnvloedt. Samen met belanghebbenden ontwikkelen we strategieën om op hoger water te anticiperen en tijdig maatregelen te nemen. Haventerreinen liggen relatief hoog en stormvloedkeringen bieden gedeeltelijke bescherming. We nemen deel aan het ‘Deltaprogramma Rijnmond-Drechtsteden’ en zijn betrokken bij het ‘Kennisprogramma Zeespiegelstijging’. Binnen deze programma's werken we samen aan waterveiligheid en bereikbaarheid bij hoogwater.

Bedrijven en asset-eigenaren in de buitendijkse haven dragen zelf de risico’s van waterschade en nemen maatregelen. Ze ontvingen een brief over waterveiligheid en er is een informatiepagina met 50 maatregelen. Samen met de gemeente Rotterdam en andere partijen ontwikkelen we adaptatiestrategieën om weerbaar te blijven voor overstromingen. Deze strategieën en overstromingskansen staan op de informatiepagina.

We spraken met de gemeente Rotterdam af om diverse maatregelen te nemen om de haven weerbaar te houden tegen hoogwater. Bij projecten toetsen we op waterveiligheid en adviseren we over effectieve maatregelen. Waterveiligheid borgen we ook in nieuwe klant- en verhuurcontracten.

Zoutindringing

Door het stijgen van de zeespiegel en door de lage rivierafvoeren neemt de zoutindringing toe. Dit heeft impact op bedrijven die zoetwater innemen vanuit het zoetwaterbekken Brielse Meer. Samen met het Waterschap Hollandse Delta en Hoogheemraadschap van Delfland nemen we maatregelen om het zoetwatersysteem robuuster te maken.

Extreme regenval

Door klimaatverandering valt er meer neerslag en zijn er vaker extreme buien. Door langdurige en extreme regenval kan (plaatselijk) wateroverlast ontstaan waardoor het veilig gebruik van de infrastructuur in het geding komt.

Lage rivierstanden binnenvaartcorridors

Door langere periodes van droogte zullen waterstanden in de rivieren zoals de Rijn en de Maas lager zijn. In 2018 en 2022 waren de rivierwaterstanden langdurig zeer laag, waarvan het binnenvaarttransport last had. Hierdoor traden logistieke problemen op en werden de transportkosten fors hoger. De langetermijnverwachting in dat de kans op (te) laagwater toeneemt van eens in de 60 jaar nu naar eens in de 10 jaar in 2050, uitgaande van een scenario met snelle klimaatverandering. Samen met Rijkswaterstaat en de binnenvaartorganisaties onderzoeken we hoe binnenvaartschepen in dergelijke situaties de bestemmingen kunnen blijven bereiken. Bijvoorbeeld door het voorspellen van lage waterstanden, het tijdig informeren van de keten, ontwikkelen van alternatieve transportscenario’s en het ontwikkelen van een langetermijn aanpak vaarwegbeheer. Rijkswaterstaat heeft een informatieportaal met daarop de waterinformatie van de rivieren (Waterhoogte – Rijkswaterstaat Waterinfo).

Extreme wind

De windomstandigheden zullen naar verwachting niet in grote mate veranderen, maar we houden wel rekening met een toename van het aantal stormen in het Rotterdamse havengebied. Extreme windcondities kunnen gevolgen hebben voor de scheepvaart, zoals het veilig afmeren van schepen. Grote containerschepen zijn gevoelig voor wind met het risico dat ze los kunnen breken van de ligplaats. Kennisinstituten onderzoeken het beter kunnen voorspellen van windcondities. Op het gebied van afmeren zetten we in op nieuwe innovaties, zoals slimme bolders, sliphaken en shore-tension systemen. Verder onderzoeken we beslisondersteunende software, waarmee we inzichtelijk kunnen maken welke schepen potentieel gevaar lopen bij voorspelde wind. Dit soort ontwikkelingen helpen het scheepvaartverkeer veilig door de haven en veilig af te meren.

Veilig manoeuvreren Noordzee

Door intensiever gebruik van de Noordzee en in combinatie met extreem weer kan de Rotterdamse haven minder goed bereikbaar zijn voor de scheepvaart en neemt de kans op aanvaringen toe.

Cybersecurity

Het Havenbedrijf Rotterdam werkt aan het beperken van de scheefgroei tussen dreiging en weerbaarheid van het haven- en industriecomplex. We nemen jaarlijks maatregelen op basis van analyses van digitale dreigingen om onze weerbaarheid te verhogen. Dit doen we door deel te nemen aan FERM, haven-ISAC, de European Maritime ISAC en de jaarlijkse Cybernautics-oefening. We volgen een ‘defence in depth’ strategie en sluiten aan bij internationale standaarden en aanbevelingen van het Nationaal Cyber Security Centrum. Verder werkten we samen met onze BOZ-partners (Amsterdam, Groningen Seaports, Moerdijk, North Seaport) de Nationale Cyber Strategie voor weerbare zeehavens uit. Dit leidde tot de Cyber Strategie Nederlandse Zeehavens. De stichting FERM wordt omgevormd tot een landelijk cybersecurity platform voor de Nederlandse zeehavens. De partijen ondertekenden de samenwerking in december 2024.

Geopolitieke spanningen

We werken nauw samen met onze stakeholders om de impact van geopolitieke veranderingen te beperken. We ontwikkelen scenario’s en plannen om snel te reageren op marktveranderingen. Met dit proactieve beleid beheersen we risico’s en benutten we kansen. We richten ons ook op het gevarieerder maken van onze handelsstromen. Door nieuwe markten te verkennen en bestaande relaties te versterken, verminderen we onze afhankelijkheid van specifieke regio’s. Zo blijven we stabiel, ongeacht de geopolitieke situatie.

Resultaten

Doelstelling

We hebben twee doelstellingen geformuleerd op dit thema:.

De norm op de doelstelling 'geen incidenten op vitale systemen' is altijd nul. In 2024 hadden we geen incidenten en daarmee haalden we de norm.

De kwaliteit van onze haveninfrastructuur meten we aan de hand van vijf sub-KPI’s:

1. ISO-certificering;

2. % Wateroppervlakte op Nautisch Gegarandeerde Diepgang (NGD);

3. Doorstroom wegverkeer op zeven wegtrajecten;

4. Beschikbaarheid van de walradarsystemen;

5. Beschikbaarheid Port Community Systeem van Portbase.

Onderstaande tabel geeft de score op de sub-KPI's kwaliteit haveninfrastructuur weer:

De combinatie van de fysieke (1 tot en met 3) en de digitale infrastructuur (4 en 5) laat zien dat beide onderdelen een belangrijke rol spelen in de infrastructuur van het haven- en industriecomplex. De kwaliteit drukken we uit in een cijfer. Meer over hoe we de KPI meten leest u hier. Het streven voor het cijfer is minimaal een 7,0. In 2024 scoorden we een 7,6. Hiermee is de norm behaald. Ten opzichte van 2023 is de score afgenomen. Dit komt met name doordat de doorstroom wegverkeer op zeven wegtrajecten laag scoort als gevolg van het afsluiten van meerdere trajecten vanwege het opleveren van de Maasdeltatunnel. Bij de ISO-certificering zijn er geen major of minor non conformities geconstateerd, maar is wel een aanbeveling ter verdere verbetering meegegeven door de certificeringinstantie 

In onze nieuwe ondernemingsstrategie (2025 tot en met 2029) is 'Weerbaarheid, leveringszekerheid & strategische autonomie' een speerpunt waarop we 'keyresults' definieerden. Voor 2025 formuleerden we als 'keyresult' de doelstelling 'vergroten weerbaarheid en veerkracht van de haven'. Vanaf 2025 gaan we dit meten. 

Vooruitblik

Cybersecurity, geopolitieke spanningen en klimaatadaptatie vereisen voortdurende aandacht en proactieve maatregelen om de continuïteit en veiligheid van de havenactiviteiten te waarborgen. We versterken onze cybersecuritymaatregelen door te investeren in geavanceerde technologieën en de (inter)nationale samenwerking te intensiveren. Voor het minimaliseren van de gevolgen van geopolitieke spanningen vergroten we samenwerking met belangrijke partners. We streven ook naar het diversifiëren van onze handelsstromen door nieuwe markten te verkennen. Op het terrein van klimaatadaptatie implementeren we duurzame oplossingen en investeren we in klimaatbestendige technologieën. Dit vloeit voort uit onze samenwerking met experts en wetenschappers. Zij helpen ons om innovatieve strategieën te ontwikkelen die de haven veerkrachtiger maken tegen klimaatveranderingen.