28. Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Aan: de algemene vergadering en de raad van commissarissen van Havenbedrijf Rotterdam N.V.

Verklaring over de jaarrekening 2023

Ons oordeel

Naar ons oordeel geeft de jaarrekening van Havenbedrijf Rotterdam N.V. (‘de vennootschap’) een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van de vennootschap op 31 december 2023 en van het resultaat over 2023 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (‘BW’).

Wat we hebben gecontroleerd

Wij hebben de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening 2023 van Havenbedrijf Rotterdam N.V. te Rotterdam gecontroleerd.

De jaarrekening bestaat uit:

de balans per 31 december 2023;
de winst-en verliesrekening over 2023; en
de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en overige toelichtingen.

Het stelsel voor financiële verslaggeving dat is gebruikt voor het opmaken van de jaarrekening is Titel 9 Boek 2 BW.

De basis voor ons oordeel

Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de paragraaf ‘Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening’.

Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Onafhankelijkheid

Wij zijn onafhankelijk van Havenbedrijf Rotterdam N.V. zoals vereist in de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta), de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assuranceopdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).

Onze controleaanpak

Wij hebben onze controlewerkzaamheden met betrekking tot de kernpunten, fraude en continuïteit, en de aangelegenheden daaruit, bepaald in de context van de controle van de jaarrekening als geheel en bij het vormen van ons oordeel hierover. De informatie ter ondersteuning van ons oordeel, zoals onze bevindingen en observaties ten aanzien van individuele kernpunten, de controleaanpak frauderisico’s en de controleaanpak continuïteit, moet in dat kader worden bezien en niet als afzonderlijke oordelen of conclusies.

Samenvatting en context

Havenbedrijf Rotterdam N.V. heeft als kerntaken het duurzaam ontwikkelen, beheren en exploiteren van de haven van Rotterdam alsmede het handhaven van een veilige en vlotte afhandeling van de scheepvaart. De belangrijkste opbrengsten betreffen havengelden en erfpachtopbrengsten.

Als onderdeel van het ontwerpen van onze controleaanpak hebben wij de materialiteit bepaald en het risico van materiële afwijkingen in de jaarrekening geïdentificeerd en ingeschat. Wij besteden bijzondere aandacht aan die gebieden waar de algemene directie belangrijke schattingen heeft gemaakt, bijvoorbeeld bij significante schattingen waarbij veronderstellingen over toekomstige gebeurtenissen worden gemaakt die inherent onzeker zijn. De belangrijkste post in de jaarrekening die door schattingen van de algemene directie worden beïnvloed is de gevormde voorziening voor risico’s rondom toekomstige bodemsanering. Wij hebben deze schatting aangemerkt als kernpunt zoals uiteengezet in de paragraaf ‘De kernpunten van onze controle’. Daarnaast hebben wij de verwerking van de aangekochte stikstofrechten aangemerkt als kernpunt vanwege de ontwikkeling in de regelgeving en het effect daarvan op de jaarrekening.

Andere aandachtsgebieden, die niet als kernpunten zijn aangemerkt, in onze controle waren:

de effectiviteit van de kostprijshedgeaccounting ten aanzien van de interest rate swaps;
de inschatting van de economische levensduur en restwaarde van de materiële vaste activa;
de verwerking van voorwaardelijke leasebetalingen;
de waardering van de deelnemingen;
de per balansdatum opgenomen omzetgerelateerde reserveringen zoals nog af te wikkelen ladinggaranties en kortingen;
en de waardering van vorderingen en deelnemingen met betrekking tot het Porthos-project.

Havenbedrijf Rotterdam N.V. heeft de potentiële impact van klimaatverandering op zijn financiële positie beoordeeld. In haar jaarverslag, in het bijzonder in paragraaf 3.2, heeft de entiteit de risico’s voortkomend uit de klimaatverandering nader toegelicht. Wij hebben de klimaat gerelateerde risico’s besproken met de algemene directie en het financieel management, en de potentiële impact op de financiële positie inclusief de onderliggende assumpties en schattingen geëvalueerd, bijvoorbeeld ten aanzien van de waardering van de materiële vaste activa. De verwachte effecten van klimaatverandering leiden niet tot een kernpunt in onze controle.

Wij hebben ervoor gezorgd dat het controleteam over voldoende specialistische kennis en expertise beschikte die nodig was voor de controle van de jaarrekening van Havenbedrijf Rotterdam N.V. Wij hebben daartoe deskundigen op onder meer het gebied van IT en het gebied van rentederivaten in ons team opgenomen.

De hoofdlijnen van onze controleaanpak waren als volgt:

Materialiteit

Materialiteit: €13.900.000

Reikwijdte van de controle

We hebben al onze controlewerkzaamheden uitgevoerd op het niveau van Havenbedrijf Rotterdam N.V. gegeven de door de algemene directie toegepaste consolidatievrijstelling op grond van RJ 217.304.
Wij hebben controlewerkzaamheden uitgevoerd ten aanzien van de deelnemingen, die op basis van de netto-vermogenswaarde zijn verantwoord, en ten aanzien van het aandeel in het resultaat deelnemingen wat in de winst-en-verliesrekening is verantwoord.

Kernpunten

De verwerking van aangekochte stikstofrechten.
De schattingen ten aanzien van de voorziening voor toekomstige bodemsaneringen.

Materialiteit

De reikwijdte van onze controle wordt beïnvloed door het toepassen van materialiteit. Het begrip ‘materieel’ wordt toegelicht in de paragraaf ‘Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening’.

Wij bepalen, op basis van ons professionele oordeel, kwantitatieve grenzen voor materialiteit waaronder de materialiteit voor de jaarrekening als geheel, zoals uiteengezet in onderstaande tabel. Deze grenzen, evenals de kwalitatieve overwegingen daarbij, helpen ons om de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden voor de individuele posten en toelichtingen in de jaarrekening te bepalen en om het effect van onderkende afwijkingen, zowel individueel als gezamenlijk, op de jaarrekening als geheel en op ons oordeel, te evalueren.

Materialiteit	€ 13.900.000
Hoe is de materialiteit bepaald	Wij bepalen de materialiteit op basis van ons professionele oordeel. Als basis voor deze oordeelsvorming gebruikten we 4,5% van het resultaat voor belastingen.
De overwegingen voor de gekozen benchmark	We gebruikten het resultaat voor belastingen als de primaire, algemeen geaccepteerde, benchmark, op basis van onze analyse van de gemeenschappelijke informatiebehoeften van gebruikers van de jaarrekening. Op basis daarvan zijn wij van mening dat het resultaat voor belastingen het meest relevante kengetal is voor de financiële prestaties van de vennootschap.

Wij houden ook rekening met afwijkingen en/of mogelijke afwijkingen die naar onze mening om kwalitatieve redenen materieel zijn.

Wij zijn met de raad van commissarissen overeengekomen dat wij tijdens onze controle geconstateerde afwijkingen boven de € 690.000 aan hen rapporteren evenals kleinere afwijkingen die naar onze mening om kwalitatieve redenen relevant zijn.

De reikwijdte van onze controle

Havenbedrijf Rotterdam N.V. is houder van aandelen van deelnemingen in de vorm van minderheidsaandeelhouder, joint ventures en meerderheidsaandeelhouder. De deelnemingen waarin Havenbedrijf Rotterdam N.V. een meerderheidsbelang bezit kwalificeren als groepsmaatschappijen, maar zijn niet meegeconsolideerd vanwege de gezamenlijk te verwaarlozen betekenis voor het geheel van de groep op grond van RJ 217.304. Als gevolg hiervan zijn alle deelnemingen in de jaarrekening verantwoord onder de financiële vaste activa van Havenbedrijf Rotterdam N.V. tegen nettovermogenswaarde en is het aandeel in het resultaat van alle deelnemingen verantwoord als resultaat in de winst-en-verliesrekening van Havenbedrijf Rotterdam N.V. Deze deelnemingen zijn aangemerkt als niet-significante componenten, naast het significante component zijnde het Havenbedrijf Rotterdam N.V. zelf.

De totale waarde van de minderheidsdeelnemingen en het daaraan gerelateerde resultaat deelnemingen is materieel. Zodoende hebben wij in dit kader de aard en omvang van de uit te voeren werkzaamheden voor de deelnemingen bepaald om te waarborgen dat we voldoende controlewerkzaamheden verrichten om in staat te zijn een oordeel te geven over de jaarrekening als geheel. Om zekerheid te krijgen over de netto-vermogenswaarde van de deelnemingen en de verantwoorde resultaten nemen wij kennis van de laatste beschikbare jaarrekeningen en, waar van toepassing, van de daarbij afgegeven controleverklaringen door de externe accountant. Daarnaast hebben wij kennisgenomen van de laatste beschikbare interne cijfers over het boekjaar en hebben wij de analyse van het management van de overeenstemming van de waarderingsgrondslagen van de deelnemingen met die van Havenbedrijf Rotterdam N.V. beoordeeld. Daarnaast hebben wij een risicogerichte cijferanalyse op de cijfers van de deelnemingen uitgevoerd.

Controleaanpak frauderisico's

Wij hebben risico’s op een afwijking van materieel belang in de jaarrekening die het gevolg is van fraude geïdentificeerd en ingeschat. Wij hebben tijdens onze controle inzicht verkregen in Havenbedrijf Rotterdam N.V. en haar omgeving en de componenten van het interne beheersingssysteem, waaronder het risico-inschattingsproces en de wijze waarop de algemene directie inspeelt op frauderisico’s en het interne beheersingssysteem monitort en de wijze waarop de raad van commissarissen toezicht uitoefent en de uitkomsten daarvan. Wij verwijzen naar pagina 128 van het jaarverslag waarin de directie haar risicoanalyse met inbegrip van het frauderisico heeft uiteengezet.

Wij hebben ten aanzien van het risico op afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude de opzet en implementatie van de interne beheersing geëvalueerd, waaronder de risicoanalyse van het management, de gedragscode, de klokkenluidersregeling en de incidentenregistratie.

Wij hebben om inlichtingen gevraagd bij de leden van de algemene directie, het financieel management (inclusief het financieel management van een aantal buitenlandse deelnemingen), de interne accountantsdienst, juridische zaken en de raad van commissarissen en gevraagd of zij op de hoogte zijn van feitelijke, vermeende of vermoede fraude. Hieruit volgden geen signalen van feitelijke, vermeende of vermoede fraude die kunnen leiden tot een afwijking van materieel belang.

Als onderdeel van ons proces voor het identificeren van frauderisico’s, hebben wij frauderisicofactoren overwogen met betrekking tot frauduleuze financiële verslaggeving, oneigenlijke toe-eigening van activa en omkoping en corruptie. Wij hebben geëvalueerd of deze factoren een indicatie vormden voor de aanwezigheid van frauderisico’s.

Voor al het in de hiernavolgende tabel genoemde geldt dat wij specifiek aandacht hebben besteed aan de gebruikersrechten en logische toegangsbeveiliging in de IT-systemen die een relatie met de jaarrekening hebben en de mogelijkheid dat gebruikersrechten leiden tot een doorbreking van de functiescheiding. Ook geldt dat wij met betrekking tot de managementschattingen de belangrijke aannames en oordelen hebben geëvalueerd op vooringenomenheid en een retrospectieve beoordeling van schattingen van vorig jaar hebben verricht. In de hiernavolgende tabel hebben wij de door ons geïdentificeerde frauderisico’s en uitgevoerde specifieke werkzaamheden, in aanvulling op bovenstaande werkzaamheden, uiteengezet.

Geïdentificeerde frauderisico's

Controlewerkzaamheden

Doorbreking van interne beheersingsmaatregelen door het management

Bij al onze controles besteden we aandacht aan het risico dat het management interne beheersingsmaatregelen doorbreekt, inclusief het risico van mogelijke afwijkingen als gevolg van fraude op basis van een analyse van de belangen van het management. In dit kader hebben wij specifiek aandacht besteed aan de financiële doelstellingen van het management alsmede de factoren die bepalend zijn voor de variabele beloningen van het management en hoe deze relateren aan managementschattingen in de jaarrekening en journaalposten die invloed hebben op het financiële resultaat, bijvoorbeeld door het wel of niet activeren van uitgaven waar oordeelsvorming aan ten grondslag ligt. Daarnaast hebben wij beoordeeld of er sprake is geweest van significante transacties buiten het kader van de normale bedrijfsuitoefening.

Wij hebben, voor zover relevant voor onze controle, de opzet geëvalueerd van de maatregelen van interne beheersing met betrekking tot het mitigeren van frauderisico’s waaronder de maatregelen in de processen die journaalposten genereren en verwerken, het maken van schattingen en het activeren van uitgaven.
We hebben journaalboekingen getest op onverwachte rekeningcombinaties met betrekking tot kortingen, ladinggaranties en overboekingen naar de (im)materiële vaste activa. Daarnaast hebben wij beoordeeld in hoeverre journaalposten zijn gemaakt via onverwachte gebruikersaccounts. Dergelijke journaalposten hebben wij niet aangetroffen.
Verder hebben wij gegevensgerichte werkzaamheden verricht met betrekking tot de investeringen en de onderhoudsuitgaven in het boekjaar en de mate waarin deze aan de activeringscriteria voldoen.
Wij hebben geen significante transacties buiten het kader van de normale bedrijfsuitoefening geïdentificeerd.
Wij hebben controlewerkzaamheden verricht ten aanzien van belangrijke schattingen van de algemene directie. Wij hebben in het bijzonder aandacht gehad voor het inherente risico van mogelijke vooringenomenheid van de algemene directe bij schattingen.

Onze werkzaamheden hebben niet geleid tot specifieke aanwijzingen voor fraude of vermoedens van fraude ten aanzien van het doorbreken van de interne beheersing door de algemene directie.

Geïdentificeerde frauderisico's	Controlewerkzaamheden
Het risico op fraude in de omzetverantwoording
Wij hebben specifiek aandacht besteed aan de financiële doelstellingen van het management alsmede de factoren die bepalend zijn voor de variabele beloning van de algemene directie. Gezien het feit dat deze financiële doelstellingen in het boekjaar ruimschoots zijn behaald hebben wij als risico onderkend dat opbrengsten verschoven worden naar het nieuwe boekjaar. Dit risico zien wij vooral in de omzetgerelateerde posities die bij het opmaken van de jaarrekening nog niet zijn afgerekend met klanten en waarbij schattingen gemaakt worden dan wel waarbij onjuiste afgrenzingen een belangrijke impact zouden kunnen hebben: • Bilaterale kortingen bij zeehavengelden. • Ladinggaranties voortvloeiend uit contractopbrengsten. • Prijsherzieningen voortvloeiend uit contractopbrengsten; en • De overige opbrengsten.	Waar relevant voor onze controle, hebben we de opzet van de interne beheersingsmaatregelen geëvalueerd die bedoeld zijn om het risico te verkleinen dat registratie van zeehavengelden en kortingen niet op juiste en volledige basis dan wel in de onjuiste periode worden verwerkt en 2) registratie van verhuuropbrengsten onjuist dan wel in de onjuiste periode en/of onvolledig plaatsvindt. Wij hebben gegevensgerichte controlewerkzaamheden uitgevoerd op de schattingen met betrekking tot kortingen, ladinggaranties en prijsherzieningen in relatie tot contractopbrengsten voor zover dat op posten toeziet die tot een materieel risico in de jaarrekening kunnen leiden. Wij hebben een selectie van de bilaterale kortingen op zeehavengelden herberekend op basis van volumedata en contractafspraken. De uitkomst van deze herberekening hebben wij vergeleken met de door Havenbedrijf Rotterdam N.V. opgenomen posities in de jaarrekening 2023. Wij hebben de volledigheid en afgrenzing van de verantwoorde ladinggaranties gecontroleerd door vast te stellen dat gebruik is gemaakt van de juiste onderliggende volumedata en onderliggende contracten. Een hercalculatie van een selectie van de ladinggaranties hebben wij vergeleken met de door het Havenbedrijf Rotterdam N.V. opgenomen posities. Wij hebben de volledigheid van verantwoorde prijsherzieningen getoetst aan de hand van de contractuele prijsherzieningsdata alsmede door het inwinnen van inlichtingen bij diverse functionarissen waaronder de juridische afdeling. Wij hebben gegevensgerichte werkzaamheden uitgevoerd met betrekking tot overige opbrengsten die in 2024 zijn verantwoord. In deze voortgezette controle hebben wij de volledigheid en juiste periodetoerekening van de overige opbrengsten getoetst voor zover het materiële bedragen betreft. Onze werkzaamheden hebben niet geleid tot specifieke aanwijzingen voor fraude of vermoedens van fraude ten aanzien van aan de linkerzijde genoemde controledoelstellingen rondom omzetverantwoording.

Geïdentificeerde frauderisico's	Controlewerkzaamheden
Het risico op omkoping bij inkoop van producten en diensten voor grote infrastructurele projecten
Havenbedrijf Rotterdam N.V. kocht gedurende het jaar producten en diensten in bij derden ten aanzien van onder andere grote infrastructurele werken. Hierdoor is inherent, als gevolg van de bedrijfstak waarin Havenbedrijf Rotterdam N.V. opereert, sprake van een risico op kickbackconstructies en/of persoonlijk gewin door met externe partijen prijsafspraken te maken waarmee op onrechtmatige wijze middelen kunnen worden onttrokken aan de onderneming. Hierin bestaat een risico op een afwijking van materieel belang als gevolg van fraude dat betrekking heeft op te hoge prijzen die via het inkoopproces worden verantwoord in de post materiële vaste activa, de materiële vaste activa in ontwikkeling en de onderhoudskosten, waarvoor kickbacks aan medewerkers zijn betaald. Deze inkooptrajecten hebben plaatsgevonden onder toepassing van de Aanbestedingswet 2012.	Waar relevant voor onze controle, hebben we de opzet van de interne beheersingsmaatregelen geëvalueerd die bedoeld zijn om het risico van omkoping te verkleinen. Die maatregelen zien onder meer toe op het feit dat integriteitstrainingen aan het personeel van het Havenbedrijf Rotterdam N.V. worden gegeven, dat sprake is van een bedrijfscode waar fraude- en corruptiepreventie onderdeel van is en dat een klokkenluidersregeling is geïmplementeerd. Wij hebben door middel van een deelwaarneming getoetst of Havenbedrijf Rotterdam N.V. voor de infrastructurele projecten die boven de drempelwaarde van de Aanbestedingswet 2012 vallen, de intern aangebrachte functiescheidingen heeft toegepast en dat sprake is van een adequaat gevolgd aanbestedingsproces. Wij hebben gegevensgerichte werkzaamheden uitgevoerd om de volledigheid van de aanbestedingstrajecten vast te stellen dat voor werken boven de drempelwaarde van de Aanbestedingswet 2012 ook daadwerkelijk een aanbesteding heeft plaatsgevonden.
	Onze werkzaamheden hebben niet geleid tot specifieke aanwijzingen van omkoping bij de inkoop van producten en diensten voor grote infrastructurele projecten.

Wij hebben in onze controle een element van onvoorspelbaarheid ingebouwd. Daarnaast hebben we kennisgenomen van advocatenbrieven en correspondentie met toezichthouders en zijn wij tijdens de controle alert gebleven op indicaties voor fraude. Ook hebben wij de uitkomst van andere controlewerkzaamheden beoordeeld en overwogen of er bevindingen zijn die een aanwijzing vormt voor fraude of het niet-naleven van wet- en regelgeving.

Controleaanpak continuïteit

Op pagina 166 van de jaarrekening heeft de algemene directie opgenomen dat de jaarrekening is opgesteld op basis van de continuiteitsveronderstelling. De algemene directie heeft zijn continuïteitsbeoordeling voor de voorzienbare toekomst uitgevoerd en geen gebeurtenissen of omstandigheden geïdentificeerd die gerede twijfel kunnen doen ontstaan over de mogelijkheid van de entiteit om haar continuïteit te handhaven (hierna: continuïteitsrisico's). Deze continuïteitsbeoordeling van de algemene directie is onder andere gebaseerd op het lange termijn financiële model van Havenbedrijf Rotterdam N.V.

Onze werkzaamheden om de continuïteitsbeoordeling van de algemene directie te evalueren omvatten onder andere:

het overwegen of de continuïteitsbeoordeling van de algemene directie alle relevante informatie bevat waarvan wij als gevolg van onze controle kennis hebben, de algemene directie bevragen over de belangrijkste veronderstellingen en uitgangspunten en nagaan of de algemene directie gebeurtenissen of omstandigheden heeft geïdentificeerd die gerede twijfel kunnen doen ontstaan over de mogelijkheid van de entiteit om haar continuïteit te handhaven;
het analyseren van de financiële positie per einde van het huidige boekjaar ten opzichte van die per einde van het vorige boekjaar ter identificatie van indicatoren die kunnen duiden op continuïteitsrisico’s, met inbegrip van de beoordeling van de financieringsvoorwaarden en ‑termijnen en de met de financiers afgesproken convenanten;
het evalueren van de begrote operationele resultaten en daaraan gerelateerde kasstromen voor de periode van tenminste twaalf maanden vanaf de datum van opmaken van de jaarrekening rekening houdend met de ontwikkelingen in de omgeving van het Havenbedrijf Rotterdam N.V. en onze kennis uit de controle;
het inwinnen van inlichtingen bij de algemene directie over zijn kennis van continuïteitsrisico’s na de periode van de door de algemene directie verrichte continuïteitsanalyse.

Naar aanleiding van onze werkzaamheden concludeerden wij dat de door de directie gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is en, op basis van de verkregen controle-informatie, er geen onzekerheid van materieel belang met betrekking tot gebeurtenissen of omstandigheden bestaat die gerede twijfel kan doen ontstaan over de mogelijkheid van de entiteit om haar continuïteit te handhaven.

De kernpunten van onze controle

In de kernpunten van onze controle beschrijven wij zaken die naar ons professionele oordeel het meest belangrijk waren tijdens de controle van de jaarrekening. Wij hebben de raad van commissarissen op de hoogte gebracht van de kernpunten. De kernpunten vormen geen volledige weergave van alle risico’s en punten die wij tijdens onze controle hebben geïdentificeerd en hebben besproken. Wij hebben in deze paragraaf de kernpunten beschreven met daarbij een samenvatting van de op deze punten door ons uitgevoerde werkzaamheden.

Kernpunten	Onze controlewerkzaamheden en observaties
Verwerking aangekochte stikstofrechten
Paragraaf 4.5 waarderingsgrondslagen voor immateriële vaste activa en 4.8.1 specifieke toelichting op de post de immateriële vaste activa
Havenbedrijf Rotterdam N.V. heeft in 2023 stikstofrechten aangekocht voor een bedrag van €8,3 miljoen die aangewend kunnen worden volgens de beleidsregel van de Depositiebank Haven Industrieel Complex. In 2023 is eveneens een bijzondere waardevermindering op de aangekochte stikstofrechten verantwoord van €8,0 miljoen. Het aankopen en aanwenden van stikstofrechten via een depositiebank is een nieuw concept. De verslaggevingsregels zijn niet eenduidig over hoe de aankoop van stikstofrechten verwerkt dient te worden. Daarnaast is de waardering van stikstofrechten onderhevig aan ontwikkelingen in de regelgeving. Daarom hebben wij de verwerking van stikstofrechten aangemerkt als kernpunt van onze controle.	De aankoop van de stikstofrechten hebben wij aangesloten met de onderliggende aankoopovereenkomsten. We hebben kennisgenomen van de beleidsregel van de Depositiebank Haven Industrieel Complex, versie van 15 juli 2022, zoals uitgegeven door de Provincie Zuid Holland, alsmede relevante regelgeving en jurisprudentie ten aanzien van stikstofrechten. We hebben het position paper met betrekking tot de verwerking van de stikstofrechten, opgesteld door Havenbedrijf Rotterdam N.V., beoordeeld vanuit het verslaggevingsperspectief en getoetst aan relevante richtlijnen voor de jaarverslaggeving. Het Havenbedrijf Rotterdam heeft de impact van de uitspraak van de Raad van State op de inzetbaarheid van de aangekochte stikstofrechten beoordeeld. Op basis van deze uitspraak was sprake van een bijzondere waardevermindering. Wij hebben deze verantwoorde bijzondere waardevermindering van €8,0 miljoen getoetst op basis van de uitspraak van de Raad van State. Wij kunnen ons vinden in de verwerking van de aankoop van stikstofrechten, de bijzondere waardevermindering die hierop in 2023 heeft plaatsgevonden alsmede de toelichtingen hierover in de jaarrekening.

Kernpunten	Onze controlewerkzaamheden en observaties
Voorziening toekomstige bodemsanering
Paragraaf 4.5 waarderingsgrondslagen voor voorziening toekomstige bodemsanering, 7 specifieke toelichting op de post voorzieningen en 10 niet in de balans opgenomen regelingen
Contractueel gezien liggen de risico’s voor bodemverontreiniging bij de huurders van de gronden van Havenbedrijf Rotterdam N.V. Havenbedrijf Rotterdam N.V. is verantwoordelijk voor eventuele saneringen van onverhuurde terreinen en terreinen waarvoor de huurders de saneringsplicht hebben afgekocht. Voor deze terreinen heeft Havenbedrijf Rotterdam N.V. een voorziening voor toekomstige bodemsanering gevormd. Het bepalen van de hoogte van de voorziening kent inherent een hoge mate van oordeelsvorming en schatting. Recent is geconstateerd dat er mogelijk sprake is van PFAS/PFOS verontreinigingen op bepaalde terreinen. Het normenkader en regelgeving rondom PFAS/PFOS verontreiniging is nog in ontwikkeling waardoor het onder meer onduidelijk is wie waarvoor verantwoordelijk is als het gaat over het opruimen van PFAS/PFOS verontreiniging. Gezien het mogelijke significante effect op de jaarrekening hebben wij dit punt aanmerkt als kernpunt van onze controle.	De uitgangspunten voor de voorziening voor toekomstige bodemsanering zijn door het Havenbedrijf Rotterdam N.V. bepaald op basis van in het verleden uitgevoerde werkzaamheden door een externe bodemexpert. Deze externe bodemexpert heeft een actualisatie verricht van de veronderstellingen. Wij hebben vastgesteld dat deze actualisatie heeft plaatsgevonden en op adequate wijze is verwerkt in de voorziening. De belangrijkste veronderstellingen bij het bepalen van de voorziening zijn de bepaling van de methodiek van saneren, de metingen ten aanzien van de mate van verontreiniging en het verwachte kostenniveau ten aanzien van de saneringskosten. Wij hebben de competentie, capaciteiten en objectiviteit van de externe expert beoordeeld alsmede de door de expert gebruikte informatie en gehanteerde veronderstellingen bij het bepalen van de hoogte van de voorziening. Wij hebben bij functionarissen van Havenbedrijf Rotterdam N.V., waaronder de juridische afdeling, en bij de externe bodemexpert, inlichtingen ingewonnen ten aanzien van nieuwe inzichten bij recente saneringen en regelgeving. We hebben kennisgenomen van de schriftelijke reactie van de externe bodemexpert ten aanzien van mogelijke PFAS/PFOS verontreiniging en de toelichting hieromtrent in de jaarrekening beoordeeld. Wij kunnen ons vinden in de waardering van de voorziening voor toekomstige bodemsanering alsmede de toelichting over de mogelijke impact van PFAS/PFOS bij verontreinigingen opgenomen bij voorzieningen en in de paragraaf Niet in de balans opgenomen regelingen.

Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen andere informatie

Het jaarverslag omvat ook andere informatie. Dat betreft alle informatie in het jaarverslag anders dan de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij.

Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie:

met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat;
alle informatie bevat die op grond van Titel 9 Boek 2 BW is vereist voor het bestuursverslag en de overige gegevens.

Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat.

Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in Titel 9 Boek 2 BW en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening.

De algemene directie is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het bestuursverslag en de overige gegevens in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.

Verklaring betreffende overige door wet- en regelgeving gestelde vereisten

Onze benoeming

Wij zijn op 24 november 2015 benoemd als externe accountant van Havenbedrijf Rotterdam N.V. door de raad van commissarissen volgend een besluit van de algemene vergadering op 15 november 2015 dat jaarlijks is herbevestigd door de aandeelhouders. Wij zijn nu voor een onafgebroken periode van acht jaar accountant van de vennootschap.

Verantwoordelijkheden met betrekking tot de jaarrekening en de accountantscontrole

Verantwoordelijkheden van de algemene directie en de raad van commissarissen voor de jaarrekening

De algemene directie is verantwoordelijk voor:

het opmaken en het getrouw weergeven van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW; en
voor een zodanige interne beheersing die de algemene directie noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude.

Bij het opmaken van de jaarrekening moet de algemene directie afwegen of de vennootschap in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van het genoemde verslaggevingsstelsel moet de algemene directie de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij de algemene directie het voornemen heeft om de vennootschap te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. De algemene directie moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de vennootschap haar bedrijfsactiviteiten kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening.

De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de vennootschap.

Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening

Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel.

Onze doelstellingen zijn een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen over de vraag of de jaarrekening als geheel geen afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of van fouten en een controleverklaring uit te brengen waarin ons oordeel is opgenomen. Een redelijke mate van zekerheid is een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid en is geen garantie dat een controle die overeenkomstig de controlestandaarden is uitgevoerd altijd een afwijking van materieel belang ontdekt wanneer hier sprake van is.

Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel.

Een meer gedetailleerde beschrijving van onze verantwoordelijkheden is opgenomen in de bijlage bij onze controleverklaring.

Rotterdam, 16 februari 2024

PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.

Origineel getekend door drs. I. Bindels RA

Bijlage bij onze controleverklaring over de jaarrekening 2023 van Havenbedrijf Rotterdam N.V.

In aanvulling op wat is vermeld in onze controleverklaring hebben wij in deze bijlage onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening nader uiteengezet en toegelicht wat een controle inhoudt.

De verantwoordelijkheden van de accountant voor de controle van de jaarrekening

Wij hebben deze accountantscontrole professioneel-kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit:

Het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing.
Het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap.
Het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door de algemene directie en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan.
Het vaststellen dat de door de algemene directie gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Ook op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de vennootschap haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een onderneming haar continuïteit niet langer kan handhaven.
Het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen en het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen.

Wij communiceren met de raad van commissarissen onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.

Wij bevestigen aan de raad van commissarissen dat wij de relevante ethische voorschriften over onafhankelijkheid hebben nageleefd. Wij communiceren ook met hen over alle relaties en andere zaken die redelijkerwijs onze onafhankelijkheid kunnen beïnvloeden en over de daarmee verband houdende maatregelen die zijn getroffen om de geïdentificeerde bedreigingen weg te nemen en onze onafhankelijkheid te waarborgen.

Wij bepalen, vanuit alle zaken die wij met de raad van commissarissen hebben besproken, die aangelegenheden die het meest significant waren bij de controle van de jaarrekening van de huidige periode en derhalve kernpunten van de controle zijn. Wij beschrijven deze zaken in onze controleverklaring, tenzij dit is verboden door wet- of regelgeving of wanneer wij, in buitengewoon zeldzame omstandigheden, bepalen dat een aangelegenheid niet in de controleverklaring zou moeten worden gecommuniceerd omdat redelijkerwijs verwacht wordt dat de nadelige gevolgen van dergelijke communicatie groter zijn dan de voordelen voor het maatschappelijk verkeer.